What happened in Ankara 2009 Elections?

Note: To read an extended summary of the two analyses of the local elections (this article and the next one) in Turkish please see here.

Several people have been analyzing different aspects of the preliminary results from Turkish local elections collected through the Yerel Seçim 2014 Sandık Takip Sistemi (the ballot box tracking system), an initiative of CHP, the main opposition party in the parliament.

Erik Meyersson, an economist at Stockholm School of Economics, posted a few articles analyzing this data. His first article reports preliminary evidence from Ankara and Istanbul Mayor elections indicating a positive relationship between invalid vote share and AKP-CHP vote margin at the ballot box level. The magnitude of the relationship was smaller when district- or voting station-specific factors were netted out, but it remained statistically significant. While definitely not conclusive, these results might be a sign of electoral manipulation whereby a disproportionately greater [lower] share of votes cast for CHP [AKP] were invalidated (either blatantly or through indirect methods).

One may wonder if the relationship between AKP-CHP vote share difference and the invalid ballot share was also there back in 2009. If the answer is no, then what we have in 2014 is certainly more likely to reflect voting manipulation, because it is harder to come up with a structural explanation of the documented relationship that would hold today but not 5 years ago.However, AKP has been in power for more than 10 years now, and there is no reason to doubt that incentives and capabilities to manipulate back in 2009 were dramatically lower than it was in the last elections. Then, one should expect a similarly significant relationship in the previous local elections. To see what the answer is, I repeat Erik's analysis of the 2014 elections using 2009 official results for Ankara.

First, I will focus on election results for district municipalities --as opposed to metropolitan area mayor. The figure below plots the unconditional relationship between AKP-CHP vote share difference (akpchpdiff) and the share of invalid votes (invshr) at the ballot box level. The results indicate a positive and significant association, just like in the last elections !

The slope coefficient (4.46) is somewhat smaller compared to what Erik has found (5.86). To see whether the relationship remains qualitatively intact after we account for district level unobserved factors (like socio-demographic characteristics) that might influence the vote shares, I add dummy variables for each district. Hence, the figure below simply shows the relationship between the residual variations in akpchpdiff and invshr respectively after netting out the association between cross-district variations in these variables.

Results are equally significant albeit the size of the estimated coefficient (2.46) is about half the unconditional coefficient. This indicates that indeed some district specific factors (including but not limited to incentives to steal votes) were partly (but not fully) responsible for AKP's electoral advantage vis a vis CHP as well as the share of invalid ballots. I should note that the magnitude of my estimate is strikingly close to the estimate (2.72) Erik reported in his corresponding specification (see here).

Finally, we can go one step further and control for voting station fixed effects. To be fair, that the relationship may completely disappear at this stage does not say much about the relevance of voting manipulation. On average there were roughly 14 ballot boxes in a given voting station, as opposed to about 415 ballot boxes per district. Thus, there may not be enough variation in our variables of interest within each voting station to obtain a sufficiently precise estimate even if there is a systematic relationship between vote shares and invalid ballot shares. Or it may very well be the case that the feasibility of and incentives for manipulation are quite unlikely to differ much across ballot boxes in a given voting station.

The figure below plots the same relationship, this time conditional on voting station fixed effects.

Not surprisingly the relationship is much lower in magnitude. However, it is positive and very precisely estimated. Once again, the coefficient (0.39) is very similar to what Erik found in his analysis (0.40). At this point, I should add that the 2014 data Erik has been using belongs to metropolitan mayor elections while the one I have used in this analysis come from district municipality elections. While, voting behavior in the two types of elections should be highly correlated, it is still interesting that the factors which are driving these results (whatever they are) seem to have persisted throughout last 5 years. To what extent this remarkable persistence between 2009 and 2014 elections can be attributed to persistence in potential electoral fraud is a big question that begs an answer. Perhaps more on that later on.

Troubling Regularity of the Irregularity: Evidence from 2014 Local Elections in Ankara in the light of 2009 Outcomes

Note: To read an extended summary of the two analyses of the local elections (this article and the previous one) in Turkish please see here.


As I am writing this, Turkey is still waiting for the Supreme Election Commitee (YSK) to announce the official results of March 30, 2014 local elections. Vote recount requests and other complaints are abound. There are serious allegations of election rigging and some supporting evidence that raises further suspicions regarding the fairness of the whole process. Several people have been analyzing different aspects of the preliminary election results collected through the Yerel Seçim 2014 Sandık Takip Sistemi (the ballot box tracking system), an initiative of CHP, the main opposition party in the parliament.

Erik Meyersson, an economist at Stockholm School of Economics, posted a few articles analyzing this data. His first article reports preliminary evidence from Ankara and Istanbul Mayor elections indicating a positive relationship between invalid vote share and AKP-CHP vote margin at the ballot box level. The magnitude of the relationship was smaller when district- or voting station-specific factors were netted out, but it remained statistically significant. While definitely not conclusive, these results might be a sign of electoral manipulation whereby a disproportionately greater [lower] share of votes cast for CHP [AKP] were invalidated (either blatantly or through indirect methods).

In a follow-up article Erik showed that these findings somewhat generalize to some other provinces like Adana, Izmir and Manisa. What is more interesting was that the relationship was significantly weaker in provinces where AKP tends to dominate the race by relatively larger margins and political competition was limited. This finding is crucial because it is consistent with a deliberate and strategic behavior. Allocating resources and concentrating manipulative efforts to provinces where they are more likely to matter make more sense (for manipulators), as the argument goes.

Finally, Erik's analysis shows that in pro-CHP districts where support (vote share) for CHP was above CHP's Ankara-median, the same relationship was strong and highly significant while in other districts (pro-AKP sample) it was extremely weak and statistically insignificant, further lending credibility to a voting manipulation story. Yet, this analysis relies solely on data from 2014 local elections. The idea that pro-CHP districts are more likely to be targeted by potential manipulation efforts is reasonable. However, he uses district level election outcomes from 2014 to identify the pro-CHP and pro-AKP districts. Selecting the regression sample based on how parties performed in the same election may be somewhat problematic, because then the sample selection process itself might be directly influenced by (instead of affecting) the actual intensity of ballot invalidation and hence the invalid vote share. This might in theory exacerbate a potential endogeneity problem.

More importantly, current electoral performance in a district may not be a good proxy for incentives to manipulate. For example, suppose that, in district A, the invalid vote shares were high due to reasons other than manipulation. Imagine that these reasons correlate positively with CHP's performance. Say, for example, that monitoring by CHP supporters was stronger and resulted in invalidation of incorrectly cast ballots that would otherwise favor AKP. As a result, this district was more likely to belong to the sample of pro-CHP districts. However, in this scenario, the fact that CHP did well in district A has nothing to do with higher incentives to manipulate.

In this article, I'll try to complement Erik's analysis of invalid vote shares and the outcomes of the 2014 elections by using the official results of the previous local elections in 2009 (for Metropolitan Mayor) as a proxy for the incentives for electoral manipulation. Data on 2009 elections for metropolitan mayor is retrieved from the online database of the Turkish Statistical Institute (TUIK). This approach (using information from previous elections) seems to be better suited for the question of interest. The underlying reason is that election performance in 2009 serves as an objective (and ex-ante observed) indicator of districts where marginal return on manipulation in 2014 would be higher. The hypothesis goes as follows: If there were attempts to selectively invalidate CHP votes and/or count incorrectly cast AKP votes as valid, then one would expect such attempts to be (1) stronger in districts where the main opposition parties (CHP or MHP) received the highest share of votes in 2009 and (2) weaker in districts where AKP was the first party. Moreover, among the districts where AKP was the first party, we would expect (3) more intense manipulation when the AKP's win margin was relatively low and (4) much less manipulation when it was high.

In this article, I focus on Ankara, where the suspicions about the election results have been the strongest. To investigate whether these four predictions receive support in the data, I regress the vote shares of AKP, CHP and MHP on the share of invalid votes (invshr) using five different samples. Unit of observation is a ballot box. The following figure plots the regression coefficients along with the 95% confidence intervals.The plot on the left-hand side reports the unconditional relationships, and the one on the right-hand side shows the results conditional on district-level fixed effects (click on figure to see a larger version).

In the first row, I regress each party's vote share on invshr using the entire sample. In the last elections, all of the 25 districts in Ankara voted for Metropolitan mayorship. In 2009, however, 7 out of these 25 districts were not allowed to vote in the Metropolitan area elections. Therefore, “All Districts” sample includes the 18 districts which voted both in 2009 and 2014.

The results on the first sample are in line with Erik's findings. In ballot boxes where invalid votes were more prevalent, AKP had a significant advantage while CHP's vote share was lower. There is a positive relationship for MHP, but it is much weaker and only significant at the 10 percent level. Estimated coefficients are smaller in magnitude, but still significant, when district fixed effects are accounted for.

The second row is striking because it suggests that in the 5 districts where either CHP or MHP was the leading party in 2009, the relationships are somewhat stronger and substantially more precise (except for MHP).

The results in the third row are consistent with the idea that in the 13 districts, where AKP obtained highest share of votes in the previous local elections, the relationships between invshr and party vote shares were on average smaller in magnitude and less significant. However, these results appear to disguise a systematic difference between districts that saw more intense competition and the ones where AKP had a landslide lead.

To see why, look at the fourth row. It shows the regression results for districts in which AKP had the lead, but only by a win margin that is less than 10%. These correspond to Etimesgut, Kalecik and Mamak. The last row, on the other hand, focuses on districts where win margin in 2009 was above 20% (Sincan, Altindag, Pursaklar and among others).

Of course, this analysis is just a preliminary glimpse at the data and way more work lie ahead. Nonetheless, the complementary evidence I provide here strengthens the case that, at least for Ankara, where the race between AKP and CHP was extremely close, a close and independent examination may change (or shall I say might have changed) the winner. Yet, as Erik has also pointed out in his articles, these seemingly systematic anomalies in the election results do not prove that voting manipulation of the kind we have been investigating actually took place. On the other hand, as more systematic evidence is uncovered (here is one recent example), it becomes increasingly harder to come up with alternative stories that would explain away these irregularities.

Mansur Yavaş, CHP's candidate for Ankara metropolitan area mayor, has filed an appeal to the Constitutional Court after the Higher Election Commitee (YSK) turned down his complaints. Let's not be naive here. Most probably, the disputes regarding the local elections in Ankara and some other provinces will not lead to a significant revision of originally reported outcomes. However, this does not mean that we should abandon the quest for fair elections and more transparency in politics. On the contrary, we shall put more pressure on the government. I see that Turkey is slowly moving toward that direction. It is very encouraging to witness all the data collection and monitoring efforts of citizenship initiatives (like Ankara'nin Oylari in Ankara and Oy ve Ötesi in Istanbul) and empirical analyses by scientists and individual volunteers. Groups on Twitter like @sandikbuglari are working to publicize new evidence and findings, trying to raise more awareness. I consider all these efforts as part of the revival (or perhaps the birth) of Turkish democratic civil society, a process that gained significant impetus with the Gezi Park resistance.

Why is communal violence more likely to erupt during regime transitions?

In a working paper by Kristine Eck and Joakim Kreutz, the authors argue that regime transitions function as a window of opportunity for communal leaders to exploit the decreased deterrent capacity of the state:

"In such periods, the state is less able to contain the problems of communal opportunism that are otherwise restricted by the threat of punishment from formal institutions or in-group policing structures. We suggest that this problem will be particularly acute for regimes transitioning away from autocracy; when excessive force is the norm, anything less is seen as a signal of institutional weakness. Other research on communal violence between Muslims and Hindus in neighboring India support the idea that state incentives to punish perpetrators is essential to understanding the intensity of communal violence."

Assorted Links: Should GMOs be labeled?

Here is a Marginal Revolution post by Tyler Cowen, a professor  of economics at George Mason University, arguing against potential legal measures requiring labeling of GMOs. The argument is based on what he considers as the lack of evidence for GMOs' harmful effects and the evidence he cites for economic and environmental benefits. 

Devlet ve Birey Bir Zamanlar Anadolu'dayken

Teknik anlamda sinema sanatına çok vakıf olduğumu iddia edemem. Ama sinema oldukça ilgilendiğim ve en severek takip ettiğim sanat dalı. Bu yazıda son zamanlarda beni en çok etkileyen filmlerden birinden bahsedeceğim. Nuri Bilge (N. B.) Ceylan'ın Bir Zamanlar Anadolu'da filminden. Bu yazı etraflı bir sinema eleştirisinden ziyade filmin bana çağrıştırdıkları üzerine bir deneme olacak. Birçok farklı eleştiri için yönetmenin sitesindeki bağlantıları deneyebilirsiniz.

Bu yazı filmi izlememiş olanlar için birçok spoiler içeriyor. Özellikle filmi izleme niyetiniz varsa bu paragrafı okumadan geçin derim. Filmi izlemiş olup da hatırlamayanlar için film hakkında genel bir bilgi vermek ve kısaca hikayeyi özetlemekte fayda var. N. B. Ceylan filmin senaryosunu Ercan Kesal ve Ebru Ceylan ile beraber yazmış. Mekan Kırıkkale'nin Keskin Kasabası civarı. Filmin açılış sahnesinde Yaşar (Erol Eraslan), Kenan (Fırat Tanış) ve Ramazan (Burhan Yıldız) hep beraber bir lastikçi dükkanında rakı eşliğinde muhabbet etmektedir. Bir sonraki sahnede kendimizi akşam vakti karanlık inmeye yakın, bir bozkırda, toprak bir yolun kenarındaki çeşme basında buluruz. Uzaktan parlayan farlarıyla üç araba bozkırın huzurlu sessizliğini delerek yaklaşmaktadır. Kenan, Yaşar'ı öldürdüğünü itiraf etmiştir. Dosyanın kapanması için meftanın gömüldüğü yerin tespit edilmesi ve ilgili tutanakların hazırlanması gerekmektedir. Filmin karakterlerini bir araya getiren bir gereklilik. Arabalar çeşmenin başında durur. Polis memurları şüphelilerle beraber arabadan inerler. Komiser Naci (Yılmaz Erdoğan) Kenan'a cesedin gömüldüğü yeri sorar. Kenan olay gecesi çok sarhoş olduğu için suç ortağı Ramazan ile beraber meftayı tam nereye götürdüklerini hatırlayamaz. Saatler ilerler ama cesedin yeri bir türlü tespit edilemez. Yorulan ekip geceyi geçirmek üzere yakındaki bir köye gider. Muhtarın (Ercan Kesal) güzel kızı Cemile'nin (Cansu Demirci) kahramanlarımıza çay ikram ettiği sahnede karakterlerle beraber biz de gerçekle rüya arasında bir yere yolculuk ederiz. Cemile tepsideki gaz lambasının ışığı altında adeta bir melek gibi görünür. Kıza uzun uzun bakan Kenan içindeki masum çocuğu hatırlar sanki. Zanlı bu anın tetiklemesiyle bir duygu boşalması yaşar ve cinayeti aydınlatacak itirafları yapmaya başlarç. Ertesi sabah gün ağarırken Yaşar'ın cesedi bulunur. Savcı olay yeri tutanağını dikte eder ve ardından meftayı kasabaya getirirler. Ölüm sebebini tespit etmek üzere otopsiye geçilir. Sahne alma sırası Doktor Cemal'e gelir. Yaşar'ın cesedi toprağın üzerinde açıkta bulunmuştur ama otopside diri diri gömüldüğü ve boğularak öldüğü anlaşılır. Peki Doktor Cemal bu bulguyu neden örtbas eder ki?

Görünürdeki öykünün kendisini fersah fersah aşan söylemsel bir zenginlik var Ceylan'ın filminde. Cinayet soruşturması boş bir sahnedir sadece; bu sahnede yaşananlar ise bizi insan doğasına, devlet-birey ilişkisine dair düşüncelere daldırır. Filme tematik olarak farklı boyutlardan yaklaşmak, değişik okumalar yapmak mümkün. Örneğin sinema tarihçisi Zahit Atam filmi "Anadolu insanının itiraflar sahnesi" şeklinde yorumluyor. Film bir bakıma Anadolu kasabasına tayini çıkmış veya kendini gönüllü sürgüne mahkum etmiş şehirli ve eğitimli elitin iç dünyasına bir yolculuk sunuyor bizlere. İdealist, doğrucu davut bir doktor ve onun ittirmesiyle yavaş yavaş eşinin intihar ettiğini, ve bunu aldatılmışlığın verdiği kırgınlıkla, sevgisiz bir ilişkiyi, mutsuz bir yaşantıyı sonlandırmak için yaptığını kendine itiraf eden Savcı Nusret'in dönüşümünü seyrederiz. Önceleri savcının geçmişte baktığı enteresan bir ölüm vakası olarak sunduğu hadisenin aslında eşinin intiharı olduğunu doktor zamanla farkeder ama farketmemiş gibi yapar. Savcı da bunu hisseder hissetmesine ama o da bilmemezlikten gelir. Filmin sonunda Freudyen bir dil sürçmesi savcının itirafa en yaklaştığı noktadır: "Karım... Kadınlar bazen çok acımasız olabiliyor doktor ya".

Film öte yandan devlet otoritesinin birey üzerindeki izdüşümünü gösterir seyirciye. Devleti anlamanın en iyi yolu onu bir cinayeti aydınlatırken adım adım takip etmek olabilir mi? Neticede devasa bir çarkın küçük dişlileri bu süreçte bir araya gelir, hep beraber çalışır. Komiser ve diğer polis memurları şüphelileri yakalar, ifade alır, cesedi bulur. Savcı bulguları belgeler ve adli süreci yürütür. Cesedin incelenmesi ve ölüm sebebinin tescil edilmesi doktor ve otopsi uzmanının sorumluluğudur. Her biri sadece ölümlü bireyler değil aynı zamanda ölümsüz bir devletin ufak parçaları olarak çatışma halindedir birbiriyle.

Devletin savcısına, polis memuruna, jandarmasına, muhtarına veya doktoruna verdiği yetki ve sorumluluklar bu bireylerin hayatını, ilişkilerini nasıl koşullar, onların kimliğini nasıl belirler? Kırsalda devlet memuru olmak, memurlar arasındaki güç mücadelesi neye benzer bunları düşünürüz sürekli. Jandarma çavuşu Önder savcıya yaltaklanır yaltaklanmasına ama Komiser Naci'den rol kapmak için aramanın mücavir alanın dışına çıktığını ve jandarmanın yetki bölgesine kaydığını ima etmeden duramaz. Belli ki komiserin kendisine emir eri gibi davranmasına, kendisini aciz duruma düşürmesine içerlemiş, ona bir gol atmak istemiştir. Devletin işleyişine yön veren biraz da bu kişisel travmalardır. Manda yoğurdu hakkında yapılan gayet geyik bir tartışma bile bir şekilde güç ve statü mücadelesinin bir yansımasına dönüşür. Aynı sınıfın içinde mikro sınıfçıklara ayrılırız böylece. Bilinç düzeyinde pek de irdelemediğimiz ama hayatın özünde olan sınıfçıklara.

Anadolu insanı, köylüsüyle, kasabalısıyla devleti nasıl görür, onunla nasıl ilişki kurar? Filmi izlerken bu sorular da akla geliyor ister istemez. Otoriteye ne kadar yanaşabilirsen, ne kadar ona yaranabilirsen o kadar varsındır. Anadolu coğrafyası da bu konuda istisna değildir pek tabi. Adliyenin şoförü savcıyı gece konaklamak üzere kendi köyüne götürmenin mücadelesini verir. Köyde muhtarın kurdurduğu sofra ve ikramların ardından savcıdan köye morg yaptırmak için destek istemesine kimse şaşırmaz, kimse muhtarı terslemez. Seçilmişlerle atanmışların bu siyasi rant sisteminde yolları bu şekilde kesişir. Yer sofrasındayken bir anda elektrikler kesilir. Aslında köyde elektrikler sürekli kesilmektedir. Uzaktaki aileleri köye gelip cenazeleri kendileri defnedebilsin diye meftaları kokmadan muhafaza edebilmek adına morg yaptırmak isteyen muhtar, ironik bir şekilde elektrik kesintisinden şikayet etmez. "Rüzgardan bu...Gelir birazdan... Allah'ın takdiri" deyip geçer. Gerçek şudur ki bir sonraki seçimleri kazanabilmesi, yol, su elektrik gibi hizmetlerden ziyade morg yapılmasına bağlıdır.

Devlet mi bireyi şekillendirmiştir yoksa birey mi devlete dönüşmüştür? Bu ezeli etkileşimde hangisi öbürüne doğru evrilmiştir? Ceylan'ın devletin sadece naif ve masum yüzünü, Anadolu'nun kendine özgü hüznünü göstermeyi amaçladığını sanmıyorum. Film aynı zamanda devletin soğukluğunu ve otoritesini savcının duygusuz tutanakları üzerinden hissettirir. Savcı otopsi odasında cesedi teşhis eden kadının ağzından konuşur örneğin, kurulması gereken cümleleri o bilir. Savcı olmak öncelikle devletle devletin ağzından konuşmayı bilmek demektir. Bu noktada söylen(e)meyenleri de anlar ve gerektiği gibi formüle eder savcı. Bu anlamda ne savcının ne de doktorun yanında sıradan vatandaşın ne kendini temsil yetkisi (agency) ne de ifade gücü vardır.

Ceylan devletin umursamazlığını köylünün çaresizliğinde ve bürokrasinin köhnemişliğini memurun boşvermişliğinde gösterir seyirciye. Memur da vatandaş da sisteme hınç duymaktadır. Ama bu hınç ve sitem patolojik bir göstermelik saygı ile birarada barınabiliyor. İdealizm bu coğrafyaya yabancı bir kavram diye düşünmeden edemedim. İdealist gibi görünen Doktor Cemal (İstanbul'dan kalkıp Keskin Kasabası'na yerleşmiş) bile aslında varoluşsal sorunları yüzünden, eski hayatından kaçabilmek üzere oradadır. Kimse bürokratik prosedürleri sorgulamaz, sadece gereksiz teferruatların, angaryaların etrafından usulca dolanıveririz. Devletin savcısı bile "Usulen yemin yaptırıldı" diye tutanak düşse de yemin memin ile uğraşmaz. Sadece devletin merkezinden olan uzaklık değildir bunu gereksiz kılan. Daha çok devlet otoritesinin kusursuz temsili için gerekenlerin arazinin gerçekleri ile bir türlü örtüş(e)memesi sorunudur bu. Anlamsız kurallar silsilesinin etrafından dolaşmadığı taktirde savcının vatandaşın gözünde otorite olmasının imkansızlığıdır sebep.

Diğer bir tema da Anadolu'nun tutuculuğuna, bu coğrafyada üretilegelmiş mitlere, batıl inançlara kayıtsızlaşmış, mücadele etmeyi bırakmış bir bürokratik elitin varlığı. Cemal'e çorbacıda otururken kasaba ahalisinden bazılarının merhumun cinayetten sonra da etrafta dolaşırken görüldüğüne dair rivayetleri anlatırlar. Cemal bıkkın bir şekilde "Hiç olur mu öyle şey?" der. Cesedi görmüş olmasına rağmen daha fazla da üstelemez, ikna etmekle, kalıpları yıkmakla uğraşmaz. Sadece yadırgar. Anadolu insanını bizden ayıran bir uçurum yoktur halbuki. Neticede hepimiz kendi batıl inançlarımızı yaratırız, buna ihtiyacımız vardır. Örneğin Savcı Nusret karısının ölümünü tıpta aramaz. Alacağı cevaptan korktuğu için doğasüstü açıklamalara bel bağlar.

Devletin bahşettiği otorite kişisel hesaplaşmaların, rövanşların aracıdır aynı zamanda. Devletin mutsuz ve yalnız insanların hayatları üzerinden işlevsellik kazanmasına tanık oluruz. Doktor Cemal'in tıbbi konulardaki otoritesinin kendine vermiş olduğu zırhın arkasından savcıyı acı gerçeklerle yüzleştirmesinde sadist bir yan bulabiliriz örneğin. Nusret, Nusret olarak Cemal'e açılamadığı, onunla sıkıntısını paylaşamadığı gibi, Cemal'e Nusret olarak sitem de edemez. Ancak Savcı olarak Doktor'dan intikam alabilir. Doktorun öz temsil hakkını ihlal ederek onun ağzından "Bu bulgular ışığında klasik otopsiye gerek vardır dedi [doktor]" şeklinde tutanak düşer mesela. Bunun altında kalmadığını hissettirmek için "Kesinlikle" diye onaylar doktor. Halbuki pratiğe vakıftır. Savcının kendi onayına ihtiyacı olmadığını gayet iyi bilmektedir. Güç mücadelesi üstü kapalı olarak sürer. Doktorun çıkışı üzerine bir sessizlik olur. Savcı doktora tehditkarca bakar. Göz göze gelirler. Savcı bu çıkışa içerlediğini gizlemek için hafifçe tebessüm eder yine de. Doktor gözünü kaçırıverir sonunda. Savcı kendi otoritesini ve doktorun devlet hiyerarşisinde kendisinin altında durduğunu ona hatırlatmak istercesine "Doktor top sende. Ben kaçtım..." diyerek otopsi odasını terkeder. Aralarındaki o kırılgan gerilimli ilişkiyi koparıverir. Ürkekçe temas ederiz birbirimize ama yalnızızdır yine de. Yalnızlık bir kaderdir. Anadolu'da da.

Başta sorduğumuz soruya geri dönerek bitirelim: Doktor neden otopsiden çıkan gerçek ölüm sebebini gizlemeye karar veriyor? Cevap hangi otopsiden bahsettiğimize bağlı belki de. Daha doğrudan sorarsak doktor kimin otopsisini yapıyor orada? Sadece hunharca diri diri gömülen Yaşar'ın otopsisi mi söz konusu olan? Doktor Cemal, Yaşar'ın dul kalan genç eşine duyduğu zafiyet yüzünden mi acı gerçekleri saklama yoluna gidiyor? Herşey genç kadını daha fazla üzmemek, çocuğu ile ortada kalan kadına bir darbe daha vurmamak için mi? Doktorun zihnindeki otopsi masasına yatan biri daha var belki de. Yaşar'ın ölümü hakkındaki gerçeklerle beraber savcının eşinin intihar ettiği gerçeği de su yüzüne çıkıyor sanki. Doktor acaba savcıya yaşattıklarının pişmanlığı içinde gerçekleri gözardı etmeyi mi seçiyor bu sefer? Akciğerlerde toprak tespit eden otopsi teknisyeni Şakir "diri diri gömmüş olmasınlar yahu" diye sorar. Doktor Cemal uzunca düşünür ve sonra "Yok, yok öyle bir şey değil o da ...  Şöyle yazalım onu..." diye başlar ve bu bulgudan bahsetmeden geçiştiriverir. Şakir Yaşar'ın cesedini kesmeye devam eder ve bu esnada doktorun suratına kan sıçratır. İmalı bir şekilde "Hocam siz biraz geri çıkın isterseniz. Size de bulaşmasın" deyiverir. O da doktordan bir nevi intikam almakta olabilir mi? Ancak kendisi de suç ortağıdır artık, başka çaresi yoktur zaten ve bunu bilir. Kısa bir muhakemeden sonra ses çıkarmamaya karar verir. Doktor yüzünde kalan kan lekesini belki farketmemiştir belki de çoktan kabullenmiştir ve silmeye yeltenmez. Dalgın bir şekilde camdan çocuğuyla uzaklaşmakta olan genç kadına bakar uzun uzun. Arka fonda otopsinin alışılmış sesleri eşliğinde.

Keşke daha çok cezaevimiz olsa

Abdullah Öcalan'a "sayın" denmesi suç olmaktan çıkıyor. Radikal Gazetesi'nin haberinde bu konuda Bülent Arınç'ın yaptığı yorum şu şekilde:

“Terörist başı Abdullah Öcalan için (Sayın) ifadesinin kullanılmasını Yargıtay bugün verdiği bir kararla suç saymadığını ilan etti. Bundan 3-5 sene önce (Sayın) diyen için Yargıtay “suçu, suçluyu övmektir, dolayısıyla suçtur” diye karar verdi. Sonra aynı Yargıtay “suç sayılmaz” diye karar verdi. Şimdi artık neredeyse içtihadı birleştirme kararı gibi... Sadece “Sayın” ifadesinin kullanılması suç olmaz diye bir Yargıtay kararı var. Bu terörün övülmesi anlamına gelmez, terörist basının övülmesi anlamına da gelmez. Yargıtay kararında, bu “artık gelişigüzel kullanılan ifadedir” dedi. Anlayışla karşılamak gerekir. Beğenmeyebilirsiniz, eleştirebilirsiniz, ben de eleştirebilirim ama yargı kararı böyle diyorsa incelediği için böyle karar vermiştir... Artık siyasetçi de, sokaktaki insan da bu ifadeyi çokça kullanmaya başladı. Her (Sayın) diyeni “Gel bakalım” diyerek 1 sene içeri atarsanız Türkiye'de böyle bir cezaevi yok."

Cezaevlerinde yer kalmazmış. Ne kadar duygusuz bir açıklama. Hem de yeri geldiğinde en güzel şekilde duygulanan, yeri geldiğinde en birinci demokrat kesilen muhterem Arınç'tan. Arınç meseleyi devlet pragmatizmi ile açıklayarak bu kararın Kürt sorunu konusunda devletin içine düştüğü çıkmazı inkar ediyor. Sanki devletin daha çok cezaevi olsaydı Öcalan'a "sayın" demenin suç olması kabul edilebilir olacakmış gibi. Sanki yeterince kişi bu veya başka bir ifadeyi kullanınca mucizevi bir şekilde bu ifadeler siyasi içeriğini kaybediveriyor ve hal böyle olunca devlet nezdinde de suç olmaktan çıkıyor. Hayır, tabiki de Arınç'ın bu saçma analizi su götürmez bir çarpıtma, geçmişte yapılan anti-demokratik uygulamaları inkar çabasından başka bir şey değil. Olan şu: Devlet kendi uyguladığı hukuksal şiddetin absürdlüğünü kabul etme noktasına gelmiştir. Bunun ise yaramadığını ve yarayamacağını görmüş ve geri adım atmıştır. Bir baskı politikasını daha iskartaya çıkarmış,  kepçeyle aldığını kaşıkla geri vermiştir. "Sayın Öcalan" diyenlere karşı açılan davaların cezai yaptırımla sonuçlanmaya devam etmesi halinde, özellikle bugünkü konjonktürde halkın vicdanında açılacak yaranın ve buradan doğacak tepkinin kendisinden korkmuştur daha çok. Netice olarak olumludur o ayrı.

Psychology of irrational choices: Smart people are no less susceptible to common cognitive mistakes !

Here is an interesting New Yorker article on why sometimes ignorance is literally a bliss. Many years of research by psychologists and economists reveal interesting insights on how most of us make irrational choices. The more interesting punch line is that the more educated and intelligent crowd tend to err more when faced with questions which aim to test cognitive biases ! But why? One of the explanations offered in the article was that people who are more self-aware tend to use more introspection when evaluating their decisions/answers. As some researchers argue, many times introspection perpetuates the problem instead of remedying it because such self-analysis usually leads to elaborate justifications that are not relevant after all.

Yet I believe that sometimes it is not overconfidence but insufficient confidence that leads to wrong decisions. Educated people are more prone to doubt their own answers/solutions also when all it takes to make the right call is blind self-confidence, and not some elaborate deliberation that often increases uncertainty we perceive about the correct answer and leads us astray.

Kutuplaşan bir Toplumda Aydının Tarafsızlığı

Kutuplaşma tabiri aralarında derin fikir ayrılıkları olan az sayıda grubun toplumun hemen hemen tamamını temsil ettiği ve bu grupların benzer oranlarda toplumsal destek gördüğü durumları özetliyor. Türkiye uzun zamandır şu an olduğu kadar kutuplaşmamıştı. Toplumu AKP yandaşları ve AKP muhalifleri, Türkler ve Kürtler, ulusalcılar ve ulusalcı olmayanlar gibi kısmen birbiriyle örtüşebilen farklı karşıtlıklara ayırmak mümkün. Tüm bu karşıtlıkların ortak noktası karşılıklı güvensizlik ve bunun beslediği önyargı, bireylerin kendilerini ve birbirlerini bu karşıtlıkların iki ucundan birinde -yani kutuplarda- konumlama eğilimi ve iki kutbun ortasında yer alan tarafsızların çok ufak bir azınlık olması.

Toplumsal kutuplaşmanın derinleşmesinde medyanın, özellikle de bazı gazetecilerin ve fikir önderlerinin yazıp söylediklerinin rolü yadsınamaz. Bu yazıda ben nedenselliğin diğer yönüne dair bir tespit yapmaya calışacağım. Yani yazarın ve aydının söylemlerininin kutuplaşmadan nasıl etkilenebileceğini tartışacağım. Ama önce kutuplaşmış bir toplumda yazarın ikilemini görmek adına yakın zamanda yaşanan bir tartışmaya değinelim.

 Aydının İkilemi:

Taraf Gazetesi yazarı Vahap Coşkun 2 Nisan 2012 tarihli yazısında AKP'nin Kürt sorununa dair mevcut politikasını üç ana başlık altında eleştiriyor. İlk olarak AKP'nin Kürt meselesinde gerekli adımları attığı savını, ardından da devletin PKK ile görüşmesinin toplumsal bir infiale sebep olacağı iddiasını çürütmeye çalışıyor. Son olarak da Kürtlerin PKK'ye verdiği desteğin korkudan kaynaklandığı ve örgüt pasifize edildiği taktirde Kürt halkının hükümetin çözüm planını destekleyeceği yönündeki varsayımın temelsiz olduğunu savunuyor.

Zaman Gazetesi yazarı Etyen Mahçupyan 18 Nisan 2012 tarihli yazısında Kürt sorunu hakkındaki bu üç varsayımın hatalı olduğunu kabul etse de, Çoşkun'un bu varsayımları, hükümetin genel ideolojik duruşu olarak yansıtmasını kategorik bir AKP karşıtlığı ve kronik bir AKP alerjisi olarak tanımlıyor. Kürt sorununda çıkmaza girilmesinin asıl nedeninin hükümetin çözüm çabalarında yalnız bırakılması olduğunu da ekliyor: "Hükümeti durduran asıl unsur, hangi siyasi adımı atacak olursa olsun bunun yükünü tek başına taşımak zorunda kalması ve bu durumun kendi aleyhine kullanılmasının çok kolay olmasıdır."

Vahap Coşkun 26 Nisan tarihli yorumu ile Mahçupyan'ın bu tespitine cevap veriyor. Önce hükümetin Kürt sorununa yaklaşırken bahsi geçen bu üç varsayımı büyük ölçüde sahiplendiğine dair somut örnekler veriyor. Ardından da kategorik olarak AKP karşıtlığı yapmadığını örnekler vererek savunuyor ve Mahçupyan'ın kendisini tarafgirlikle suçlamasının yersiz olduğunu ifade ediyor.

Vahap Coşkun'un bu güçlü savunmasının ardından Mahçupyan ister istemez eleştirisinin dozajını ve hedefini tekrardan ayarlamak zorunda hissediyor kendini. "Tarafgirlik Tuzağı" başlıklı yazısında Mahçupyan'ın özetle dediği şu: Hükümet ve hükümet yanlısı kesimde objektiflik algısı yaratamayan yazılar bu çevrelerce kaale alınmıyor ve "karşı tarafın sözcüsü gibi algılanan" yazarlar hükümetin politikalarına etki edemiyor. Mahçupyan'ın ifadesiyle: "Ancak eğer sözümüzün hükümete ulaşmasını istiyorsak, adil davranmak ve AKP'nin ikilemlerini, fikirsel arayışlarını da değerlendirmenin parçası kılmalıyız. Aksi halde sözümüz 'öteki cenahın' psikolojik beslenmesi için söylenmiş gibi algılanır ve boşa gider."

Yani Mahçupyan, Coşkun ve benzeri yazarlara yazı yazarken daha pragmatik davranmalarını salık veriyor: "Unutmayalım ki derdimiz öncelikle hükümetin doğru davranması ise bizim de onları eleştirirken 'doğru' davranmamız gerekir." (Yan not: Mahçupyan bu tavsiye ile kendi yazılarının tam da bu tarz bir pragmatizmden beslendiği mesajını da veriyor olsa gerek.)

Belki kendisi farkında değil ama Mahçupyan tartışmanın başında Coşkun'u tarafgirlikle, objektif olmamakla suçlarken tartışmanın sonuna geldiğimizde onu AKP'nin suyuna gitmemekle eleştirmeye başlıyor. Ne kastettiğimi biraz daha açayım. Mahçupyan'ın son yazısının başlığına bakan biri yazarın tarafgirliği eleştirdiğini zannedebilir ama aslında eleştirdiği Coşkun'un AKP ve onu destekleyen kitlenin gözünde objektif olarak algılanmadığı, bu algıyı yaratmakla ilgilenmemesi. İnançların veya siyasi görüşlerin kutuplaşmış olduğu bir toplumda objektif olarak algılanmak için objektif olmak değil, iki farklı kutbu (grubu) objektif olduğunuza  inandırmak zorundasınız. (Not: Objektif olmak tabiri sizleri yanıltmasın. Objektiflikten kastım herhangi bir tartışmada yer alırken aidiyet hissettiğimiz tarafın çıkarlarından tamamen bağımsız olarak düşündüğümüzü söylemek. Objektif yerine tarafsız ve dürüst de diyebilirsiniz.)

Kutuplaşma ve Aydın'ın Söylemi:

Kutuplaşmış bir toplumda bir aydının, bir gazetecinin, iki karşıt grup tarafından da objektif olarak algılanması pek de mümkün olmuyor. Sorun, bu iki kampın "tarafsız fikir" veya "objektif yazar" tanımlarının örtüşmüyor oluşu. Aşağıdaki iki figür bu sorunu basitçe tasvir ediyor. Herhangi bir konuda (örneğin Kürt meselesi) bir aydının yazılarında veya söylemlerinde alabileceği pozisyonları aşağıdaki gibi tek boyutlu bir skala ile ifade edelim. Sağa doğru gittikçe hükümeti onaylayıcı, sola gittikçe de AKP'yi eleştiren bir tutum söz konusu olsun.  İlk figürde O-noktası AKP ve yandaşlarının algısında tarafsız birinin pozisyonunu temsil etsin. Yani toplumsal kutuplaşma o derece yüksek olsun ki hükümetin Kürt politikasına nötr kalan bir yazar (diyelim skalanın ortasında yer alan görüşünü olduğu gibi yazan bir aydın) muhalefetin tarafında yer almakla suçlansın.

-->

Benzer şekilde, hemen onun aşağısında yer alan ikinci skaladaki O-noktası ise AKP'ye mualif olan güruhun "tarafsızlık noktası" olsun. Böylece AKP destekçileri tarafından karşı tarafın adamı olarak algılanan deminki yazar muhalefet tarafından ise AKP yandaşı olmakla itham edilmekte. Bu durum Vahap Çoşkun'un "AKP'yi eleştirdiğimde AKP'liler, BDP'yi ve PKK'yi eleştirdiğimde ise BDP ve PKK'liler tarafından 'karşı tarafın bir parçası' olduğum söylendi/söyleniyor." şeklindeki sitemine tekabül ediyor. Bu noktada yazar için bir ikilem ortaya çıkıyor. Doğru bildiğini söyleyip her iki köyden de kovulmak mı, yoksa idealizmden ödün verme pahasına bir taraf seçip söylemiyle o tarafa yaranmak mı?

Mahçupyan için yazarın yapması gereken çok basit. Tavsiye ettiği şey AKP yandaşlarının algısında tarafsızmış gibi gözükmek. Yani objektif görüşün ortada bile olsa söylemlerinde AKP'nin kafasındaki O-noktasına olabildiğince yakın kal diyor. Tamamen idealist bir aydın tanımına göre ise tek önemli olan doğru bildiğini söylemek. Birçok yazar için ise karar alma süreci muhtemelen daha karmaşık. Yazar kısmen iktidar tarafından ciddiye alınmak isterken, aynı zamanda düşündükleriyle yazdıklarının az çok birbirini tutmasını, yani objektif olmayı da arzu edebilir. Bir yandan iktidar yandaşlığının ona sağlayabileceği maddi ve manevi imtiyazları önemserken bir yandan da iktidar karşıtı grubun kendisi hakkındaki düşüncelerine de değer veriyor olabilir. Bu amaçlar çoğu zaman, ve özellikle toplumsal kamplaşmanın keskin olduğu durumlarda, birbiriyle çelişiyor.

Peki kutuplaşmanın derecesi arttıkça, yani yukarıdaki figürlerde yer alan O-noktalarının arası açıldıkça yazarların ve fikir önderlerinin söylemleri nasıl şekillenebilir? Mahçupyan gibi pragmatizme önem verenler veya AKP yandaşı basın için kalem oynatanlar için kutuplaşmanın artması söylemlerdeki taraflılığı AKP lehine artıracaktır. Bir diğer değişle aydının söylemi yukarıdaki skalalarda ortada yer alan objektif görüş noktasının gitgide daha sağına kayacaktır [Not: Bu iddiayı basit bir matematiksel model ve akla yatkın birkaç varsayım ile ispatlamak mümkün]. AKP politikasına etki etmek veya iktidardan imtiyaz koparmaktan ziyade ne kadar muhalif durduğuna önem veren bir aydın veya kategorik olarak AKP'nin karşısında olmayı şiar edinmiş biri söz konusu ise yine öncekine benzer bir sonuç ortaya çıkıyor. Bu sefer de toplumsal kamplaşma ile beraber yazarın söylemi gitgide objektif noktanın daha soluna doğru kayma eğilimi gösterecektir. Sebebi basit. Kürt meselesinde bazı açılardan PKK'yı ve BDP'nin siyaset tarzını eleştirirken, bir yandan da hükümetin "öncelikli hedef PKK'yla askeri mücadele" düsturuna karşı çıkan (gerçek görüşü skalanın ortasına denk gelen) bir yazar, diyelim AKP tarafından ciddiye alınmak istiyor bu yüzden söyleminde PKK ve BDP eleştirisine daha çok ağırlık verip hükümete karşı eleştiri tonunu düşük tutuyor olsun. Bu yüzden muhalif çevrelerce eleştirilen yazar aynı zamanda AKP politikalarına etki etmek adına dürüstlükten de taviz vermek durumunda kalıyor.

AKP muhalifleri ile AKP yandaşları arasındaki ideolojik uçurum ve karşılıklı önyargıların artması AKP karşıtlarının algısındaki tarafsızlık noktasının sola, AKP destekçilerinin tarafsızlık noktasının ise aynı oranda sağa kayması demek. İki kampa da ideolojik bir meyli olmayan yazar, tarafsız olmayı ne kadar önemsese de söylemlerinin politikaya etkisini muhafaza etmek için AKP'nin daha da sağa kayan çizgisini takip edip iyice gerçekçilikten uzaklaşacaktır. Eğer aydının ulaştığı doğrular iki kampın savunduğu pozisyonların ortasında yer alıyorsa -ki kutuplaşmış bir toplumda aklı selim yazarların düşünceleri çoğu zaman her iki kampın söylemlerinden daha ılımlıdır- siyasi kutuplaşmanın yükselmesi sadece tarafsız kalmayı zorlaştırmayacak aynı zamanda daha fazla dezenformasyon yaratarak bu toplumun bireyleri olarak hangi kampta yer alırsak alalım doğrulara ulaşmamızı daha da zorlaştıracaktır. 

Son Söz:

Bu yazıda kutuplaşmış bir toplumda yazarların "objektif" kalmasının neden daha zor olduğunu açıklamaya çalıştım. Halkın büyük çoğunluğunun sadece ve sadece taraftarı oldukları yandaş medyayı takip ettiği kutuplaşmış bir toplumda medyada dile getirilen düşünceler giderek daha taraflı hale gelebiliyor. Buradan hareketle bir adım daha ileri gidip kutuplaşmanın zaman içinde nasıl evrildiğine dair bir teori geliştirebiliriz. Örneğin medyadaki kamplaşma arttıkça iki grubun tarafsızlık noktalarının (yukarıdaki O-noktaları) birbirinden daha da uzaklaşacağını düşünebiliriz. Bu uzaklaşma, yani artan kutuplaşma, medyanın aldığı pozisyona tekrar etki ederek fasit bir daire oluşturabilir. Yani mevcut kamplaşmanın ileride daha fazla kutuplaşmaya sebep olduğu bir kısır döngü.

Toplumsal ve siyasi kutuplaşmanın nasıl dizginlenebileceğini anlamak için önce sürecin nasıl işlediğini, nereden beslendiğini anlamalıyız. Yandaş medyaların söylemlerini ve halkın kafasındaki objektifliğe dair inançları birbirinden bağımsız değil, bilakis karşılıklı etkileşim halinde olan, birbirini besleyen iki süreç olarak düşünmek kanaatimce toplumsal kutuplaşmanın dinamiklerini daha iyi kavramamıza yardımcı olacak.

Devletin Cinsiyetler Arası İlişkiye Bakışı Neye Delalet Ediyor?

Radikal'de yayımlanan Gençlik kampları harem-selamlık oldu! başlıklı haber hükümetin toplumdaki kız/kadın-erkek ilişkisine nasıl yaklaştığını, çoğunlukla dini inanışlardan temellenen ahlaki kodlamaların devletin bilinçaltına ne derece sirayet etmiş olduğunu bir kez daha ortaya koydu. Çok benzer bir hadisenin yakın zamanda, Samsun'daki 19 Mayıs gençlik ve spor bayramı etkinlikleri sırasında bir erkekle kadının güreş tutması üzerine Samsun Valiliği'nin başlattığı incelemeyle kamuoyunun gündemine geldiğini de unutmamak lazım.

Peki kamplar neden harem-selamlık olarak ayrılıyor? İlk olarak akla gelen halkın önemli bir kısmının harem-selamlık bir uygulamayı tercih ediyor olabileceği. O zaman tamamen karma uygulama yapmak bu insanların bu ücretsiz hizmetten yararlanmalarını engelleyerek onlara haksızlık yapmak olabilir. Peki karma kamp dönemleri neden tamamen kaldırılıyor? Neden daha sınırlı sayıda da olsa karma kamp için kayıt alınmıyor? Aynı Milli Eğitim Bakanlığı'nın talebe göre Kürtçe, Lazca, Çerkezce dersleri açılacağını taahhüt etmesi gibi tespit edilecek talebe göre daha ufak çaplı da olsa kız-erkek karışık yaz kampları yapılamaz mıydı?

Yoksa varsayım haremlik selamlık uygulamanın çocukların bu kamplardan alacağı faydayı düşürmediği mi? Kampların amacı aynı zamanda çocukların birbirleriyle iletişim kurması, sosyalleşmesi, arkadaşlık bağları oluşturması değil mi? Çocukların karşı cinsle iletişim kurup kurmaması hiç mi önemli değil? Hadi onu da geçtim, geçmişte karma kamplara çocuklarını gönderen ailelerin haremlik-selamlık sistemine dönünce çocuklarını göndermekten cayacağı, ve bu tepkinin de mantıklı sebeplere dayanabileceği göz ardı mı ediliyor?

Muhafazakar ailelerin kendi inanışları ve ahlak anlayışlarına göre karma aktivitelerde bazı sakıncalar görebileceğini yadsımıyorum. Örneğin kız çocukların özellikle ergenlik çağındaki erkekler tarafından fiziksel tacize maruz kalma ihtimalleri olabilir. Veya çocuklarının karşı cinsle aralarında duygusal ve cinsel yakınlaşmalar aileleri rahatsız edebilir. Peki bunun çözümü karma kampları ortadan kaldırmak mıdır? Farzedelim hem karma hem de haremlik-selamlık kamp düzenlemeleri bir takım kısıtlar (bütçe, zaman, mekan) yüzünden mümkün değil. Bu durumda karma sistem yerine haremlik-selamlığı seçmek savunulabilir mi? Benim idealimdeki devlet bu tarz bir kararı meşruluğu savunulabilecek bir genel toplumsal fayda prensibine dayandırmak durumundadır. Ve o prensibin beslendiği gerekçe (örneğin "genel ahlakın" muhafazası veya çoğunluğun bu konudaki talebi) şayet devletin sağladığı diğer hizmetlere de uygulanabiliyorsa mutlaka uygulanmalıdır. Aksi taktirde devlet ya ayrımcılık yapmaktadır ya da kendisinden beklenen tutarlılığı göstermemektedir. Buradan hareketle diyorum ki devletin sağladığı ilk ve orta öğretim ve hatta yüksek öğretimde de haremlik-selamlık sınıf uygulamasına, ve hatta kızlara ve erkeklere ayrı okul binası uygulamasına gidelim. Yoksa muhafazakar vatandaşlarımızın ve devletimizin haremlik-selamlık yaz kampları konusunda ortaya koyduğu "haklı" gerekçeler iş çocuklarımızın haftada 5 gün gittiği ve saatler geçirdiği okul ortamına gelince bir anda geçersiz mi kalıyor?

Gençlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü Gençlik kampları yetkilileri zaman zaman kamplarda kız-erkek ayrımı yapıldığını ve 6 yıldan bu yana ise kamp çalışmalarının karma olarak yapıldığını belirtmiş. Bu ifadeyi biraz irdelemek gerek. İfade çok açık olmasa da benim anladığım önceden kız ve erkekler aynı dönem kapsamında kamplara kabul ediliyor, ama zaman zaman kız ve erkekler kamp içindeki aktivitelere birbirlerinden ayrı katılıyormuş, zaman zaman da kamplar tam anlamıyla karma olarak yürütülüyormuş. Şimdi ise kampların kız ve erkek dönemleri olarak daha katı bir şekilde ayrılmasına karar verilmiş. Peki o zaman bu değişimin sebebi nedir? Eğer seçmenin bu konuda bir şikayeti vardıysa Genel Müdürlüğün bunu 6 yıl boyunca farketmemiş olması mümkün mü? Yoksa bunu hükümetin ve bürokrasideki kadroların artık gelecek olumsuz tepkilerden etkilenmeyecek veya bu tepkileri gözardı edecek gücü ve otoriteyi elde ettikleri şeklinde mi yorumlamalıyız?

Kararlarına temel aldığı prensiplerin sonuna kadar arkasında durmaya çalışan bir devletimiz olsaydı zamanla okullarda da cinsiyet temelli sınıf/bina ayrımına gidileceğini öngörebilirdik. Prensipsiz ve tutarsız bir devletimiz olmasına şükretmek için alın size bir neden. Neyseki devlet henüz izlediği politikaları başka alanlara (okullara, çocuk hastaneleri ve kliniklerine vs.) genişletmenin yol açacağı absürdlüğü, bunun yaratacağı toplumsal infiali göze alamamaktadır.

Neticede bu tarz uygulamaların münferit vakalar olmadığını AKP iktidarı geçmişteki benzer uygulamalarıyla veya bu uygulamaları başlatan bürokratlara göz yumarak birçok kere gösterdi. Önemli bir çoğunluğu muhafazakar bir toplumun iş başına getirdiği muhafazakar bir hükümetten harem-selamlık seçeneğini getirmesini ben de dahil birçoğumuz yadırgamamıştır herhalde. Fakat karma kampları seçme şansının kaldırılmasını sadece muhafazakarlıkla açıklamak mümkün değil. Bu noktada insanın aklına başka açıklamalar geliyor. Acaba karşımızda geçmiş hükümetlerin dindar/muhafazakar kesimin duyarlılıklarını tamamen hiçe saymasına tepki duyan ve bu tepkisini rövanşist politikalar ile gösteren bir iktidar mı var? Geçmişte maduriyet yaşamış kemik seçmen kitlesinin bu maduriyetini gidermenin ötesinde çoğulculuktan uzak bu politikalarla toplumun diğer kesimini mağdur etme yolunu seçmiş bir iktidardan bahsedebilir miyiz? AKP, uzun iktidarı süresince sadece kendinden önce hakim olan devlet zihniyetinden değil, sosyal ve kültürel olarak o zihniyetle ilişkilendirdiği vatandaşlarından da intikam almayı mı istemektedir? 

Korsan Taksiyle Mücadele Etmeli mi?

Bir önceki yazıda müzik sektöründe korsan dağıtımdan bahsetmiştim. Bu yazıda korsan taksi iyi midir kötü müdür, devlet korsan taksicileri ve/veya korsan taksiye binenleri cezalandırmalı mı, iktisat bu konuda nasıl bir perspektif sunabilir buna değineceğim. Herhangi bir iktisadi eyleme hırsızlık deyip demediğiniz, bu adlandırma iktisadi hayatı etkiliyorsa önemli olabilir. Ancak ben bu konuya girmeyeceğim [Zira Shelbyl'in ilk yazıma yaptığı yorumdan anlaşıldığı gibi onun yazısındaki asıl kasıt bazı aktivitelerin devlet tarafından hırsızlık olarak nitelenmesine rağmen benzer başka bir takım aktivitelerin bu şekilde nitelenmemesindeki çelişkiye/seçiciliğe dikkat çekmek]. Önemli olan bu eylemlerin ekonomiye olan genel etkisini incelemek. Çünkü devletin izlemesini isteyeceğimiz politika bu etkiye bağlı.

Şarkı, bilgisayar yazılımı, ilaç gibi ürünlerin aksine taksicilik son ürün açısından bakınca metadan ziyade her bir sefer için ayrı olarak para verdiğimiz bir hizmet. Doğası itibariyle para vermeyeni dışlamak gayet kolay (yani “non-excludable” değil). Bir taksi belirli bir zaman aralığında ancak sınırlı sayıda insana hizmet verebiliyor ve diğer müşteriler o zaman aralığında o taksiden faydalanamıyor. Ayrıca taksici her kilometre için benzin parası vermek durumunda. Yani iktisadi tabirle bu hizmete olan talepler birbirine rakip (rival good).

Dolayısıyla Shelbyl’in de belirttiği gibi bu piyasanın işleyişi müzik piyasasının işleyişinden farklı. Buradan hareketle Shelbyl birkaç soruyu gündeme getirmiş. Bu sorulara kendi cevaplarımı vererek konuyu açmaya çalışayım.

Soru: Örneğin X kişisi cebinde 10 lira ile bir yerden bir yere gitmek istesin, taksiyle pazarlık yapsın, taksi kabul etmesin, ve sonrasında korsan taksiye binsin. Bu durumda korsan taksi ve müşteri hırsızlık yapmış olur mu?

Cevap: Daha önce de belirttiğim gibi son kertede korsanı hırsızlık olarak niteleyip nitelemediğimiz işin semantik boyutu dışında çok da önemli değil. Belki devletin korsanla mücadelesindeki söylem açısından bir önemi olabilir. Yine de cevap vermek istersek, evet korsan taksi hırsızlık yapmış oluyor. Nedenine gelirsek: Öncelikle devletin tanımladığı mülkiyet haklarını verili almadan bir eylemin hırsızlık olup olmadığına karar veremeyeceğimizi görmeliyiz. Devlet sınırlı sayıda taksi plakasını kendi tespit ettiği fiyattan satarak yolcu taşıyıp kar etme hakkını dağıtmış. Önceki yazımın başında verdiğim özel mülkiyet tanımına göre korsan taksi, lisanslı taksiye ayrılmış kar etme hakkını çalıyor.

Asıl önemli soru devletin sınırlı sayıdaki taksi lisansını satma yetkisi olmalı mı? Lisans dağıtımının iki sonucu var. Birincisi devletin bu mesleği icra edenlerden vergi alıyor oluşu. İkincisi de taksi sayısını istediği ölçüde sınırlayabilmesi. Bunun amacı karbon emisyonlarının sebep olduğu hava kirliliğini ve oluşan trafiği sınırlamak ve ayrıca devletin vergi geliri ile yaptığı otoyollarının onarımını temin edebilmek olabilir. Lisans sayısının doğru tespit edildiğini iddia etmiyorum tabi ki. Örneğin on milyon nüfuslu bir kentte sadece yüz taksiye izin vermek yarardan çok zarar getirebilir. Hem de devlet taksimetre ücretlerini dikte ederek düşük tutabilse bile.

Neticede bireysel karı için olumsuz bir dışsallık yaratan bir hizmetten bahsediyoruz. Bu sebeple aslında oligopolistik bir yapı bile (ki taksi piyasası oligopolistik sayılmaz çünkü fiyatlama üzerinde taksicilerin tam yetkisi yok) verimlilik açısından tam rekabetçi bir piyasaya tercih edilebilir.  Ayrıca korsan yaygınlaştığı zaman lisanslı taksici de ertesi sene korsana dönmeyi seçebilir ki bu olumsuz dışsallıkları daha da büyütecektir. O yüzden prensipte vergilendirme toplumsal açıdan doğru bir politika. Bu hususta devlet müdahelesinden hiç haz etmeyen biri çıkıp ilk defa iktisatçı Ronald Coase'un işaret ettiği gibi vergilendirme yerine mülkiyet haklarını çok kapsamlı bir şekilde tanımlayıp zarar gören vatandaş ile dışsallık yaratan taksicilerin pazarlık yapmasını önerebilir. Bu çözüm teoride daha verimli bir çözüm olabilirdi. Ama pratikte hiç de mümkün değil. Bu yüzden dolaylı veya doğrudan vergilendirme olmadıkça dışsallıktan zarar gören vatandaşları tazmin etmek mümkün değil. Yani taksi sayısını sınırlamak ve bu sektörü vergilendirmek faydalı bir devlet hizmeti. 

Sonuç olarak korsan taksi her bir vatandaşa azar azar ve dolaylı olarak zarar veriyor. Çünkü devlet vergi hedefini tutturmak zorundaysa daha kolay vergilendirilebilir sektörlere uyguladığı vergiyi artıracaktır. Veya vergi hedefini düşürüp hizmetlerde kısıntıya gidecektir. İlk durumda taksici aynı hizmet için vatandaşa zorla daha çok para harcatarak kontrata uyan diğer vatandaşları kendi çıkarı pahasına zarara sokmuş oluyor. İkinci durumda ise vatandaşın aynı miktar vergiye daha az hizmet almasına neden olacaktır.

Korsan taksi müşterisinin rolüne gelirsek bu müşteri sadece para verip plaka almış taksiye karşı yapılan hırsızlığı değil aynı zamanda vergi kaçırmayı da teşvik etmiş oluyor. Buradaki hırsızlık, kategorik olarak gayri-ahlakidir veya yanlıştır demek istemiyorum. Bu soruya cevap üretmek için hırsızlığı tanımlamanın yanında bu tanımdan çıkarak kendi içinde tutarlı bir ahlaki-felsefi eleştiri yapmak durumundayız. Toplanan vergiler illa doğru yerlere gidiyor da demiyorum. Bu mesele genel argümanı bağlayan bir şey değil ve korsan taksi konusundan bağımsız olarak değerlendirilmeli.

Soru: X kişisi 10 lirayı taksiye vermek yerine arkadaşına diyor ki "Abi ben sana 10 lira benzin parası vereyim, beni şuraya bırak." Bu durumda arkadaş korsan taksicilik faaliyeti yapmış olur mu?

Cevap: Eğer bu arkadaş bunu meslek haline getirmemişse, yani faaliyette bir devamlılıktan bahsedemiyorsak ve tanımadığı insanları oradan buraya taşımıyorsa, hırsızlık olmaz. Aksi taktirde kayıt altındaki taksici ile haksız rekabet halinde demektir. Yine bu koşullar altında vergi de kaçırıyor diyemeyiz. Zira araç kaskosunu yaptırmış, egzost emisyon vergisini vs. her halükarda veriyor ve bir taksici kadar yollarda gezip bu işten para kazanmıyor.
 

Toplumsal etkisi olumsuz olduğuna göre korsan taksiye karşı ne yapmalı? Bu noktada devletin ve taksicilerin korsanla en etkili nasıl mücadele edebileceği sorusunu sormak lazım. Korsan taksicilerin kendilerini gizlemesi çok kolay (Müşterinin aslında arkadaşı olduğunu iddia edebilir vs. Müşterinin bireysel çıkarı da bu yönde ifade vermek olduğuna göre devlet denetiminden kaçmak kolay). O yüzden ne müşteriye ne de korsan taksiciye yüksek ceza tehtidi caydırıcı olur gibi gelmiyor bana. Pozitif politikalar daha iyi sonuç verebilir. Vatandaşı ikna kampanyaları, ihbar karşılığı ödüllendirme ve lisanslı taksicilerin şüphelendikleri korsan taksiler hakkında delil toplamaya çalışması belki kısmı bir çözüm olabilir. Şoför lobisini daha düşük fiyatlamaya ikna etmek de hem lisanslı taksinin karına hem de tüketicinin faydasına olabilir.